زنان افغان مهاجر و چالش‌های بازگشت به وطن (مطالعه موردی: زنان مهاجر افغان ساکن شهر مشهد)

بزرگ‌ترین مهاجرت افغان‌ها به ایران بعد از روی کار آمدن دولت جمهوری دمکراتیک افغانستان در 1978 و به واسطه درگیری‌های گسترده داخلی آغاز شد. این سیل مهاجرتی در طی سال‌ها همواره با فرازوفرودهای فراوانی مواجه بوده است. گرچه دلیل اصلی مهاجرت افغان‌ها هرگز نگرش جنسیتی نبوده است اما همواره سایه مسائل جنسیتی همچون نبود امنیت برای زنان، صیانت از ناموس و ... به عنوان مؤلفه‌های بازدارنده نقش اساسی ایفا کرده‌اند. در این پژوهش تلاش شده دلایل عدم تمایل به بازگشت افغان‌ها از دید زنان مورد بررسی قرار گیرد. با استفاده از نظریه دافعه و جاذبه مهاجرت و از طریق مصاحبه ساختارمند با 16 زن مهاجر در شهر مشهد و طی دو دوره زمانی مختلف پرسش‌های اصلی تحقیق بررسی شد. جاذبه‌های ایران برای دختران و زنانی که در ایران متولد شده‌اند بیشتر از زنانی است که بخش عمده‌ای از عمر خود را در افغانستان گذرانده‌اند. تغییر ساختار معیشتی و محیط جغرافیایی افغان‌های مهاجر به ایران که عموماً از قوم هزاره هستند موجب شده نظام پدرسالار سنتی کارایی خود را از دست داده و از جامعه ایرانی متأثر شود. دلایل عدم بازگشت زنان افغان در دو دسته کلی قابل تقسیم‌بندی است: 1) مسائل درون فرهنگی که بازتاب‌دهنده مشکلات و موانع موجود در ساختار اجتماعی و سنتی افغانستان است و عملاً به عنوان یک دافعه در بازگشت زنان نقش ایفا می‌کند گرچه تغییرات رخ‌داده بعد از شکل‌گیری جمهوری اسلامی افغانستان بارقه امیدی نیز در دل آن‌ها تابانده است و 2) مسائل برون فرهنگی که ناشی از جاذبه‌ها و دافعه‌های جامعه ایرانی برای ایشان است خصوصاً برخورداری از آزادی و امنیت بیشتر در ایران برای زنان افغان علی‌رغم مشکلات و موانع تحصیلی و اجتماعی، به عنوان یک مؤلفه مؤثر در عدم بازگشت عمل می‌کند.